Umowa o dzieło vs umowa zlecenia – kluczowe różnice

Umowa o dzieło

Umowa o dzieło (kontrakt rezultatowy) polega na zobowiązaniu się do osiągnięcia określonego, indywidualnie oznaczonego rezultatu – materialnego lub niematerialnego – który jest przewidziany i możliwy do zweryfikowania. Wykonawca odpowiada za rezultat i ponosi ryzyko jego nieosiągnięcia. Wynagrodzenie należy się za efekt pracy, a nie za same starania.

Przykład: ukończona mapa geodezyjna określonego terenu – unikalny produkt sporządzony według ustaleń umowy.

Umowa zlecenia

Umowa zlecenia (lub o świadczenie usług) to kontrakt starannego działania, w którym istotą jest wykonywanie określonych czynności z należytą starannością, bez gwarancji osiągnięcia rezultatu końcowego. Zleceniobiorca nie odpowiada za brak efektu – wynagrodzenie przysługuje za wykonywanie ustalonych zadań, a ryzyko braku rezultatu spoczywa na zleceniodawcy.

Znaczenie rozróżnienia dla ZUS

Umowy o dzieło co do zasady nie podlegają oskładkowaniu, natomiast od umów zlecenia odprowadza się składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne (ZUS – Umowy o dzieło). ZUS weryfikuje umowy oznaczane jako „o dzieło”, aby sprawdzić, czy nie są one faktycznie zleceniem lub ukrytą umową o pracę. Liczy się treść umowy i sposób wykonania, a nie jej nazwa.

Kontrole ZUS i kwestionowanie umów o dzieło

Od 1 stycznia 2021 r. każdy płatnik lub osoba fizyczna zlecająca dzieło ma obowiązek zgłoszenia umowy do ZUS (formularz RUD, w ciągu 7 dni). Rejestr umów pozwala ZUS typować przypadki do kontroli. W większości sytuacji ZUS uznaje umowy o dzieło za umowy zlecenia, co wiąże się z obowiązkiem zapłaty zaległych składek – nawet do 5 lat wstecz.

Kiedy ZUS uznaje umowę za pozorną?

• Brak skonkretyzowanego rezultatu – opis czynności zamiast finalnego produktu.
• Brak protokołu odbioru dzieła.
• Praca ciągła, powtarzalna lub podporządkowana – np. według grafiku lub pod nadzorem.
• Nadzór i podporządkowanie wykonawcy – kontrola godzin, miejsca pracy, bieżące instrukcje.

Obecność tych cech może spowodować przekwalifikowanie umowy na zlecenie lub umowę o pracę, z obowiązkiem uregulowania zaległych składek.

Orzecznictwo sądów

Przykład 1 – dzieło (SN, I UK 273/16)

Geodeta wykonywał prace geodezyjne prowadzące do konkretnych kartotek i punktów. Sąd Najwyższy uznał, że powtarzalność czynności nie wyklucza dzieła, jeśli prowadzą do jednorazowego, weryfikowalnego rezultatu. Wynagrodzenie było wypłacane po akceptacji efektu (źródło).

Przykład 2 – zlecenie (sprawa D.M. przeciwko ZUS)

Praca miała charakter ciągły, wykonywana w biurze pod nadzorem kierownika, bez określonego rezultatu ani terminu. Sąd uznał, że była to usługa zleceniowa, a ZUS prawidłowo zażądał składek.

Wnioski praktyczne dla geodetów

• Sporządzenie kompletnej mapy na określony obszar = dzieło.
• Praca ciągła, zespołowa, powtarzalna = zlecenie.
• Tylko rezultat jednorazowy, samoistny i zindywidualizowany spełnia wymogi dzieła.

Umowa o dzieło z własnym pracodawcą

W takim przypadku umowa podlega oskładkowaniu jak wynagrodzenie za pracę. Nie można uniknąć składek poprzez podpisanie „dzieła” na rzecz swojego pracodawcy – ZUS traktuje to jako obejście prawa.

Bezpieczne warunki zawarcia umowy o dzieło (mapa geodezyjna)

1. Konkretne dzieło i indywidualny charakter: jasno określony rezultat, np. mapa działki w określonej skali.
2. Odpowiedzialność za rezultat i weryfikacja: protokół odbioru, możliwość sprawdzenia wad dzieła.
3. Brak podporządkowania i samodzielność wykonawcy: brak określenia godzin pracy i miejsca, brak raportowania czasu.
4. Jednorazowość i określony czas trwania: dzieło powinno mieć wyraźny termin ukończenia i odbioru.
5. Unikanie zadań typowych dla pracowników: dzieło powinno dotyczyć odrębnego, jednorazowego zamówienia.

Aktualne stanowisko ZUS (2025)

ZUS weryfikuje, czy:

• istnieje konkretny rezultat,
• dzieło ma indywidualny charakter,
• wykonawca odpowiada za efekt,
• praca nie jest powtarzalna, ciągła lub zespołowa.

Umowy spełniające te warunki nie podlegają oskładkowaniu, z wyjątkiem umów z własnym pracodawcą lub w ramach działalności gospodarczej wykonawcy.

Podsumowanie

Umowa o dzieło na mapę geodezyjną jest legalna i bezpieczna wobec ZUS, jeśli:

• rezultat jest jasno określony i weryfikowalny,
• występuje odpowiedzialność za efekt,
• brak podporządkowania i ciągłości pracy,
• charakter współpracy jest jednorazowy.

Współpraca stała lub powtarzalna wymaga umowy zlecenia lub kontraktu B2B. Kluczem jest prawidłowa kwalifikacja i faktyczne wykonanie zgodne z charakterem dzieła.