Umowa o dzieło vs umowa zlecenia – kluczowe różnice

Umowa o dzieło (kontrakt rezultatowy) polega na zobowiązaniu się do osiągnięcia określonego, indywidualnie oznaczonego rezultatu – materialnego lub niematerialnego – który jest z góry przewidziany i możliwy do zweryfikowania.Wykonawca odpowiada za rezultat (ponosi ryzyko jego nieosiągnięcia), a zapłata należy się za efekt pracy, nie za starania.Przykładem dzieła może być ukończona mapa geodezyjna określonego terenu – unikalny produkt sporządzony według ustaleń umowy.

Umowa zlecenia / o świadczenie usług to kontrakt starannego działania, w którym istotą jest wykonywanie określonych czynności z należytą starannością, bez gwarancji osiągnięcia rezultatu końcowego. Zleceniobiorca nie odpowiada za brak konkretnego wyniku – wynagrodzenie przysługuje za wykonywanie ustalonych zadań, a ryzyko braku efektu spoczywa na zleceniodawcy. W praktyce w umowie zlecenia liczy się proces, a nie z góry określony efekt.

Z punktu widzenia ZUS, rozróżnienie to jest kluczowe, ponieważ umowy o dzieło co do zasady nie podlegają oskładkowaniu, podczas gdy od umów zlecenia należy odprowadzać składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. ZUS od lat weryfikuje umowy oznaczane jako „o dzieło”, by sprawdzić, czy faktycznie nie są to umowy zlecenia (lub nawet ukryte umowy o pracę) mające na celu uniknięcie składek. Sama nazwa umowy nie przesądza jej charakteru – liczy się treść i sposób wykonania. ZUS może ustalić rzeczywisty charakter stosunku prawnego niezależnie od jego nazwy.

Kontrole ZUS i przypadki kwestionowania umów o dzieło

Od 1 stycznia 2021 r. każdy płatnik lub osoba fizyczna zlecająca dzieło ma obowiązek zgłosić umowę o dzieło do ZUS (formularz RUD, w ciągu 7 dni). Rejestr tych umów pozwala ZUS łatwiej typować do kontroli przypadki podejrzane. W większości skontrolowanych przypadków ZUS kwestionuje umowy o dzieło i uznaje je za umowy zlecenia – z konsekwencjami składkowymi. Jeśli umowa nie spełnia kryteriów dzieła, ZUS może zażądać zapłaty zaległych składek nawet do 5 lat wstecz.

Kiedy ZUS uznaje umowę za pozorną (fikcyjne dzieło)?

ZUS zwraca uwagę na następujące okoliczności:

• Brak skonkretyzowanego rezultatu – umowa nie wskazuje jednoznacznie, jakie dzieło ma być wykonane; opisuje raczej czynności, nie finalny produkt.
• Brak protokołu odbioru lub weryfikacji dzieła – brak potwierdzenia wykonania efektu sugeruje umowę starannego działania.
• Praca ciągła, powtarzalna lub podporządkowana – regularne wykonywanie zadań, praca według grafiku, nadzór – to cechy umowy zlecenia.
• Nadzór i podporządkowanie wykonawcy – kontrola sposobu pracy, ustalanie godzin i miejsca, bieżące instrukcje – wskazują na zlecenie lub etat.

Występowanie tych cech powoduje, że ZUS może uznać umowę o dzieło za pozorną i przekwalifikować ją na zlecenie lub umowę o pracę, co wiąże się z obowiązkiem zapłaty zaległych składek ZUS (emerytalnych, rentowych, wypadkowych, zdrowotnych).

Orzecznictwo sądów – kiedy mapa geodezyjna to dzieło, a kiedy usługa?

Przykład 1 – dzieło (wyrok SN, I UK 273/16)

Geodeta wykonywał prace geodezyjne (stabilizacja punktów, szkice, kartoteki). ZUS uznał umowy za zlecenia, lecz Sąd Najwyższy orzekł, że każda umowa dotyczyła oznaczonego, weryfikowalnego rezultatu – np. sporządzenia konkretnej kartoteki. Powtarzalność czynności nie wyklucza dzieła, jeśli prowadzą do jednorazowego, konkretnego efektu. Ważne, że wynagrodzenie wypłacano po akceptacji efektu.

Przykład 2 – zlecenie (sprawa D.M. przeciwko ZUS)

Wykonawczyni pracowała nad fragmentami mapy zasadniczej powiatu w biurze firmy, pod nadzorem kierownika projektu, w godzinach biurowych. Nie określono konkretnego dzieła ani jego terminu – praca miała charakter ciągły i podporządkowany. Sąd uznał, że nie powstał samodzielny rezultat – była to usługa zleceniowa, a nie dzieło. ZUS słusznie zażądał składek.

Wnioski

W geodezji o kwalifikacji decyduje sposób zorganizowania i zdefiniowania zadania:

• sporządzenie kompletnej mapy na określony cel i obszar = dzieło,
• praca ciągła, zespołowa, powtarzalna = zlecenie.

Tylko rezultat jednorazowy, samoistny i zindywidualizowany spełnia wymogi dzieła.

Umowa o dzieło z własnym pracodawcą

Umowa o dzieło zawarta z własnym pracodawcą podlega oskładkowaniu jak wynagrodzenie za pracę. Nie można uniknąć składek podpisując „dzieło” na rzecz pracodawcy. ZUS traktuje takie umowy jako obejście prawa.

Bezpieczne warunki zawarcia umowy o dzieło (na mapę geodezyjną)

Aby umowa o dzieło była bezpieczna wobec ZUS, powinna spełniać następujące warunki:

1. Konkretne dzieło i indywidualny charakter

Umowa musi określać rezultat – np. mapa geodezyjna działki X w określonej skali i zakresie. Unikaj ogólnych sformułowań typu „wykonywanie prac geodezyjnych”. Rezultat powinien być zindywidualizowany i weryfikowalny.

2. Odpowiedzialność za rezultat i weryfikacja

Wykonawca powinien odpowiadać za efekt, a zamawiający dokonywać odbioru dzieła (np. protokołem). Gotowa mapa może być sprawdzona na istnienie wad, co potwierdza charakter dzieła.

3. Brak podporządkowania i samodzielność wykonawcy

Unikaj zapisów o godzinach pracy, miejscu wykonywania zadań, raportowaniu czasu. Wykonawca ma działać samodzielnie, a nie jak pracownik pod nadzorem.

4. Jednorazowość i określony czas trwania

Dzieło powinno mieć termin ukończenia i moment odbioru. Ciągła współpraca bez wyraźnego końca sugeruje zlecenie.

5. Unikanie zadań typowych dla pracowników

Jeśli te same obowiązki wykonują pracownicy firmy, ZUS uzna dzieło za obejście prawa. Umowa o dzieło powinna dotyczyć jednorazowego, odrębnego zamówienia. Spełnienie tych warunków zwiększa szansę, że umowa o dzieło obroni się w razie kontroli ZUS.

Aktualne stanowisko (2025) i podsumowanie

W 2025 r. ZUS nadal stosuje restrykcyjne podejście do umów o dzieło.

Weryfikuje, czy:

• istnieje konkretny rezultat,
• dzieło ma indywidualny charakter,
• wykonawca odpowiada za efekt,
• praca nie ma charakteru powtarzalnego, ciągłego lub zespołowego.

Umowy o dzieło spełniające te wymogi nie są oskładkowane, z wyjątkiem umów z własnym pracodawcą lub zawartych w ramach działalności gospodarczej wykonawcy.

W przypadku przygotowania mapy geodezyjnej, umowa o dzieło jest dopuszczalna, jeśli:

• jasno określa rezultat (mapę),
• przewiduje odpowiedzialność za efekt,
• brak jest podporządkowania i ciągłości pracy.

Jeżeli jednak współpraca ma charakter stały lub powtarzalny, lepiej zawrzeć umowę zlecenia albo kontrakt B2B.

Podsumowując:

Umowa o dzieło na mapę geodezyjną może być legalna i bezpieczna wobec ZUS, jeśli spełnia kryteria umowy rezultatu – jasno określony efekt, weryfikowalność, odpowiedzialność za wynik i brak cech zatrudnienia.

Sądy potwierdzają, że prace geodezyjne mogą być dziełem, o ile dotyczą konkretnego, jednorazowego rezultatu, a nie stałej współpracy. Kluczem jest prawidłowa kwalifikacja i faktyczne wykonanie zgodne z charakterem dzieła.